Το ελικόπτερο του Φρίντμαν και ο κεϋνσιανός σταυρός

Άρθρο του Βουλευτή Σερρών του ΣΥΡΙΖΑ Προοδευτική Συμμαχία, Λευτέρη Αβραμάκη, για το Πρόγραμμα «Μένουμε Όρθιοι ΙΙ»

Το ελικόπτερο του Φρίντμαν* και ο κεϋνσιανός σταυρός** 

Το απόγευμα της Δευτέρας ο Αλέξης Τσίπρας με τους αρμόδιους τομεάρχες του ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία προχώρησε στην παρουσίαση του Προγράμματος «Μένουμε Όρθιοι ΙΙ», μιας δέσμης κοστολογημένων προτάσεων για την επανεκκίνηση της οικονομίας, για την ενίσχυση της εργασίας και την πραγματοποίηση δημοσίων επενδύσεων με στόχο την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων της περιόδου του lockdown και τον ταχύτερο δυνατό απεγκλωβισμό της ελληνικής κοινωνίας από την προδιαγραφόμενη υφεσιακή δίνη. Κατά την διάρκεια της ομιλίας του ο Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ αναφέρθηκε στη γνωστή φράση του Μίλτον Φρίντμαν, ιδρυτή της  (νεο)φιλελεύθερης σχολής του Σικάγο, για τα «λεφτά από το ελικόπτερο», αναφερόμενος στην αναγκαιότητα της άμεσης τόνωσης με ρευστό μιας οικονομίας που βρίσκεται ήδη στην αρχή μιας ανεξέλεγκτης ύφεσης. 

Η ρήση αυτή του Φρίντμαν μας παραπέμπει ασφαλώς στο έργο ενός άλλου μεγάλου οικονομολόγου με εκ διαμέτρου αντίθετη ιδεολογική αφετηρία, του πατέρα της παρεμβατικής αντίληψης για την οικονομία, Τζον Μέυναρντ Κέυνς, και συγκεκριμένα στην θεωρία του Κεϋνσιανού Σταυρού, κατά την οποία (χονδρικά) μία οικονομία βρίσκεται σε ισορροπία όταν οι πολίτες και οι επιχειρήσεις μπορούν να δαπανήσουν όσα έχουν σχεδιάσει, όσα είναι αναγκαία για την επιβίωσή τους. Όταν, λοιπόν, μια οικονομία βρεθεί σε κατάσταση ύφεσης η ισορροπία χάνεται, καθώς η μείωση των εισοδημάτων των πολιτών οδηγεί σε μείωση της ενεργής ζήτησης, σε μείωση της κατανάλωσης, σε μείωση του τζίρου των επιχειρήσεων. Αποτέλεσμα η βύθιση της οικονομίας σε όλο και βαθύτερη κρίση, η επικράτηση της φτώχειας και η διεύρυνση του χάσματος πλούσιων και φτωχών. Τότε δράση αναλαμβάνει το κράτος με την αύξηση των δημοσίων δαπανών, ώστε να αποκατασταθεί η ισορροπία.

Στα πλαίσια αυτών των αντιλήψεων, λοιπόν, κινείται το πρόγραμμα «Μένουμε Όρθιοι ΙΙ». Βασική του φιλοσοφία είναι η ενίσχυση της ενεργής ζήτησης μέσα από ένα σύνολο πολιτικών στήριξης του μισθού, χρηματοδότησης των επιχειρήσεων και εκπόνησης ενός μεγάλου προγράμματος δημοσίων επενδύσεων, ώστε να μπορέσει η ελληνική οικονομία να απεγκλωβιστεί από το υφεσιακό έλος περιορίζοντας στο ελάχιστο τις απώλειες. Το πρόγραμμα αυτό κοστολογείται συνολικά στα 47 δισ. Ευρώ, τα οποία δύναται η Κυβέρνηση να βρει από το μαξιλάρι των 37 δισ., πόρους του ΕΣΠΑ, τον δανεισμό του Δημοσίου από τη δευτερογενή αγορά ομολόγων, το Πρόγραμμα Sure, το Πρόγραμμα Pandemic Emergency Purchase Programme (PEPP) της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και το Νέο Ταμείο Εγγυοδοσίας της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.  

Ειδικότερα, το Πρόγραμμα «Μένουμε Όρθιοι ΙΙ» έχει ως κύριο στόχο αρχικά την ενίσχυση του μισθού, την εξασφάλιση της καταβολής στο σύνολο του, ώστε να μην χάσει ο εργαζόμενος τμήμα του εισοδήματός του κατά τη δύσκολη αυτή περίοδο. Καταργεί την επιδότηση της ανεργίας δηλαδή της καταβολής μηνιαίου επιδόματος σε όσους έχουν τεθεί σε αναστολή σύμβασης εργασίας καθώς και την μορφή της εκ περιτροπής απασχόλησης. Οι θέσεις εργασίας διατηρούνται ακέραιες, οι εργασιακές σχέσεις δεν υφίστανται δυσμενή μετατροπή και οι μισθοί καταβάλλονται εξ ολοκλήρου. Τα μέτρα αυτά εφαρμόζονται άμεσα και διαρκούν μέχρι και τον Αύγουστο ενισχύοντας έτσι τους κλάδους του τουρισμού, των μεταφορών και της εστίασης. Το κόστος τους ανέρχεται στα 3,5 δισ.

Με το Πρόγραμμα αυτό θεσμοθετείται το «Εισόδημα Έκτακτης Ανάγκης», μια μηνιαία ενίσχυση σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, άνεργους, επισφαλώς εργαζόμενους, ΑΜΕΑ, αγρότες, πληττόμενους ελεύθερους επαγγελματίες και καλλιτέχνες. Διασφαλίζεται κατά τον τρόπο αυτό ένα ελάχιστο εισόδημα για περίπου 2 εκ. νοικοκυριά, 4 εκ. συμπολίτες μας, ώστε να μην μείνουν έκθετοι στην επερχόμενη κρίση. Το κόστος αυτής της πολιτικής ανέρχεται στα 3,5 δισ. 

Από το «Μένουμε Όρθιοι ΙΙ» δεν απουσιάζει, βεβαίως, η μέριμνα για τις επιχειρήσεις. Κοντά στα 3 δισ. από το σύνολο του προγράμματος μπορούν να αξιοποιηθούν για την καταβολή προς τις επιχειρήσεις «μη επιστρεπτέας» ενίσχυσης, ώστε να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν το κόστος επαναλειτουργίας τους, το οποίο για ένα μεγάλο μέρος αυτών εμφανίζεται δυσθεώρητο, προδιαγράφοντας ένα μέλλον αβεβαιότητας. Επιπλέον 1,5 δις μπορεί να κατευθυνθεί στην μείωση της προκαταβολής φόρου κατά 50%, μέτρο που θα έχει μόνιμο και όχι προσωρινό χαρακτήρα. Μαζί με την αναστολή της εκπλήρωσης των ασφαλιστικών και φορολογικών υποχρεώσεων για το υπόλοιπο διάστημα το ποσό αυτό θα φτάσει τα 5 δισ. Επιπλέον, υπάρχει πρόβλεψη για την διενέργεια ενός μεγάλου προγράμματος δημοσίων επενδύσεων με την εκταμίευση χρημάτων από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, το οποίο θα περιλαμβάνει διάφορα χρηματοδοτικά εργαλεία για την ενίσχυση της αγοράς με ρευστό. Ασφαλώς απαραίτητη προϋπόθεση για όλα αυτά είναι η απλοποίηση των διαδικασιών και ο περιορισμός των κριτηρίων ώστε τα χρήματα να κατευθυνθούν σε όσο το δυνατό περισσότερες επιχειρήσεις.

Στο «Μένουμε Όρθιοι ΙΙ» περιλαμβάνεται επιπλέον πρόνοια για την περαιτέρω ενίσχυση του τουρισμού με την διενέργεια ενός προγράμματος εσωτερικού τουρισμού και της εστίασης με την μείωση του ΦΠΑ στο 6%. Τέλος, εκτός από την ενίσχυση του εισοδήματος της αγροτικής οικογένειας με το «Εισόδημα Έκτακτης Ανάγκης» προβλέπεται επιπλέον και ένα σημαντικό κονδύλιο για την ενίσχυση της αγροτικής παραγωγής με την ανάπτυξη ενός συνόλου δράσεων και την εξασφάλιση μιας σειράς χρηματοδοτικών εργαλείων, ώστε να μπορέσουν οι αγρότες να πουλήσουν τη σοδειά τους στις καλύτερες δυνατές τιμές και να καταφέρουν να αντιμετωπίσουν επαρκώς το λειτουργικό κόστος. Πρέπει, τέλος, να αναφερθεί πως το πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει και μια δέσμη προτάσεων για την στήριξη του Εθνικού Συστήματος Υγείας, ώστε να είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει στο μέλλον μια ανάλογη κατάσταση.

Το «Μένουμε Όρθιοι ΙΙ» αποτελεί ένα σύνολο προτάσεων απολύτως κοστολογημένων με σαφέστατη στόχευση και παράλληλα μια κραυγή αγωνίας προς την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας να αλλάξει ρότα στην εμμονική και ευκαιριακή πολιτική της. Η ενίσχυση του εισοδήματος των πολιτών μέσα από τέτοια μέτρα είναι σήμερα μονόδρομος για να μη βυθιστεί η ελληνική οικονομία πιο βαθιά στην κρίση. Για να μη ζήσει ξανά όσα έζησε από το 2010 κι έπειτα. 

Μια τέτοια πολιτική, εξάλλου, δεν είναι αντίθετη προς την φιλελεύθερη αντίληψη για την οικονομία. Ακόμη και η πιο «σκληρή» σχολή του Σικάγο αντιλαμβάνεται την αναγκαιότητα της ένεσης ρευστότητας στην αγορά όταν η επερχόμενη ύφεση προβλέπεται ραγδαία και ανεξέλεγκτη. Όμως, αυτά δεν είναι ικανά για να πείσουν τη Νέα Δημοκρατία του Κυριάκου Μητσοτάκη, η οποία φαίνεται να έχει προσχωρήσει σε ένα δόγμα που πόρρω απέχει από τον φιλελευθερισμό. Εμπνευσμένη από την «ανοσία της αγέλης» αντιμετωπίζει την επερχόμενη κρίση ως ευκαιρία για την εκκαθάριση της αγοράς, για τη φτωχοποίηση του λαού και για την δημιουργία ενός νέου στρατού πειθαρχημένων, επισφαλών, ευέλικτων και λιτοδίαιτων εργαζομένων. Πεδίο δόξης λαμπρό για τις επενδύσεις που τόσο καιρό ακούμε και ακόμη δεν έχουμε δει. Πεδίο δόξης λαμπρό για την «ανάπτυξη» που ονειρεύεται αυτή η κυβέρνηση.

Στο πεδίο της αντιπαράθεσης, λοιπόν, σήμερα δεν συγκρούεται ο οικονομικός φιλελευθερισμός με τον κεϋνσιανό παρεμβατισμό. Πλέον έχει δημιουργηθεί ένα άλλο δίπολο με δύο διακριτά άκρα. Στο ένα άκρο βρίσκεται ένα σκληρό και απάνθρωπο νεοφιλελεύθερο δόγμα επιβίωσης και επικράτησης του ισχυρότερου και στο άλλο οι κοινωνικές ανάγκες που δημιούργησε η περίοδος της πανδημίας. Το «Μένουμε Όρθιοι ΙΙ» δεν είναι τίποτα περισσότερο από την έκφραση αυτών των αναγκών, από την αποτύπωση της αγωνίας και των προβληματισμών της ελληνικής κοινωνίας που εισέρχεται στην μετά covid εποχή. Σήμερα η κυβέρνηση αδιαφορεί για τις προτάσεις της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Δεν θα έχει την πολυτέλεια να κάνει το ίδιο, όμως, αναφορικά με τους Έλληνες πολίτες, όταν το τσουνάμι της ύφεσης γκρεμίσει όσα με τον κόπο και τις θυσίες τους χτίστηκαν τα τελευταία χρόνια. 

* Ο όρος της «ρίψης χρημάτων από το ελικόπτερο» αναφέρεται σε ένα μη-συμβατικό μέτρο νομισματικής πολιτικής, όπου η κεντρική τράπεζα τυπώνει χρήμα για να το μοιράσει απευθείας στους πολίτες αυξάνοντας έτσι τις καταναλωτικές δαπάνες και δίνοντας έξτρα ώθηση στην οικονομική ανάκαμψη στη διάρκεια μιας ύφεσης. 

** Ο Κεϋνσιανός Σταυρός αποτελεί γράφημα, το οποίο προσομοιάζει σε σταυρό και δείχνει σε κατάσταση ισορροπίας η προγραμματισμένη δαπάνη είναι ίση με την πραγματική (η οποία αποτελεί και το συνολικό εισόδημα της οικονομίας)